संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-११

 

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-११

हामी यहाँ प्रसिद्ध वैज्ञानिक र उनीहरूका कामको बारेमा संक्षिप्त जानकारी हासिल गर्नेछौं। अहिले यहाँ केही प्रमुख वैज्ञानिक र उनीहरूका आविष्कारको बारेमा उल्लेख गरिएको छ; बाँकीलाई क्रमशः राख्दै जानेछौं –

लेखन, संकलन, सम्पादन र अनुवाद – नारायण गिरी

संसारका धेरै वैज्ञानिकहरूले मानव जीवनलाई सहज र सरल बनाउनको लागि तथा अत्याधुनिक ढंगले जीवनलाई अगाडि बढाउनको लागि धेरै प्रकारका चमत्कारपूर्ण आविष्कार गरेका छन् र अझै गरिरहेका छन्। यी सबैले मानव जीवनमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्। वैज्ञानिकहरूले दैनिक जीवनयापनका सामग्री, स्वास्थ्य, शिक्षा, उद्योगधन्दा-कलकारखाना, विज्ञान-प्रविधि, सुरक्षासंयन्त्र, कृषि, यातायात, भौतिक पूर्वाधार, सूचना-संचार, आदि धेरै क्षेत्रमा धेरै आविष्कार गरेका छन्। वैज्ञानिकहरूले गरेका यी आविष्कारहरूबाट संसारले नयाँ रूप प्राप्त गर्दै गएको छ। वैज्ञानिकहरूमा संसार बदल्ने शक्ति हुन्छ। उनीहरू आफ्नो कल्पना र जिज्ञासालाई वास्तविकतामा बदल्ने हरप्रयत्न गरिरहेका हुन्छन्। वैज्ञानिकहरूले भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान, जीव विज्ञान, चिकित्सा विज्ञान, गणितशास्त्र, आदि जस्ता अलग-अलग क्षेत्रहरूमा आफ्नो योगदान दिएका छन्। उनीहरूको रचनात्मकता र योग्यताले हामी सबैलाई एकखालको प्रेरणा प्रदान गरिरहन्छ। त्यसकारण यहाँ हामी केही प्रसिद्ध वैज्ञानिक र उनीहरूले गरेका आविष्कारहरूको बारेमा संक्षिप्त जानकारी हासिल गरौं।

अल्फ्रेड नोबेल (Alfred Nobel ) र उनको आविष्कार

अल्फ्रेड बर्नहार्ड नोबेलको जन्म २१ अक्टुवर १८३३ मा स्वीडेनको स्टकहोममा भएको थियो। उनी स्वीडिश वैज्ञानिक र केमिकल इन्जिनियर थिए। उनले सन् १८६७ मा डाइनामाइटको खोज गरेका थिए।  उनका पिता  अशिक्षित भए पनि एक आविष्कारक थिए। सन् १९५९ मा नोबेलका पिताले स्वीडेन आएर नाइट्रोग्लिसरीनको उत्पादन शुरू गरेका थिए। ३ सेप्टेम्बर १८६४ मा कारखानामा भयानक विस्फोट भयो र धेरै मजदूरसहित नोबेलको भाइको पनि मृत्यु भयो तथा कारखाना पनि पूर्ण रूपमा ध्वस्त भयो। कारखानाको पुनर्स्थापनाको अनुमति नमिलेपछि उनले मालारेन सरोवरमा बाँध निर्माण गरी उत्पादन जारी राखे। उनको शोधकार्य नाइट्रोग्लिसरीनबाट सुरक्षित परिवहनमा केन्द्रित थियो। एकदिन अचानक एक विशेष कार्बनिक प्याकिङमा नाइट्रोग्लिसरीन अवशोषित भएर शुष्क पदार्थमा बदलियो। यही नयाँ खोजबाट अगाडि गएर उनी डाइनामाइटको निर्माण गर्नमा सफल भए।

सन् १८५० मा अल्फ्रेड अध्ययनको लागि अमेरिका गए तर उनी यहाँ केवल एक वर्ष मात्र रहे।  अल्फ्रेडले आफ्नो घरमा बसेर रसायन विज्ञान, भौतिक विज्ञान, साहित्य, अर्थशास्त्र, आदि अध्ययन गरे। उनले १७ वर्षको उमेरमा अंग्रेजी, रूसी, जर्मनी, फ्रान्सेली, आदि भाषा धाराप्रवाह रूपमा बोल्न सिकेका थिए। उनका पिता अल्फ्रेडलाई इन्जिनियर बनाउन चाहन्थे, त्यसैले उनलाई पेरिस पठाइयो। पेरिसमा उनले नाइट्रोग्लिसरिनका आविष्कारक रसायनशास्त्री अरकानियो सुबरेरोसँग भेटेर धेरै कुरा सिके। पेरिसमा उनले केमिकल इन्जिनियरिङको पढाइ पछि नाइट्रोग्लिसरिनको सुरक्षात्मक प्रयोग विधि खोज कार्यमा जुटे।  रूसबाट स्वीडेन आएपछि उनी आफ्ना पिताको कारखानामा भएको विष्फोटक विशेषगरी नाइट्रोग्लिसरिनको अध्ययनमा लागे। उनी नाइट्रोग्लिसरिनलाई अप्रत्यासित रूपबाट विस्फोट गर्ने द्रव्यलाई वशमा ल्याउने उपायको खोजीमा लागिरहे। सन् १८६७ मा उनले धुवाँरहित बारूदको आविष्कार गरे, जुन पछि गएर कोर्डाइड बन्यो। यी दुवै पदार्थको उद्योगमा र युद्धमा पनि विस्तृत रूपले उपयोग हुनलाग्यो। यसबाट र रूसको बाकूको तेलक्षेत्रमा लगानी गरेर नोबेलले धेरै सम्पत्ति कमाए।

अल्फ्रेड नोबेलले नाइट्रो ग्लिसरीनबाट सिलिकालाई मिलाएर सिलिन्डरमा भर्न सकिने र त्यसमा ताप र दबावको पनि कुनै प्रभाव नपर्ने उत्पादन तयार गरे। सन् १८६७ मा यसलाई पेटेन्ट गराएर यसलाई ‘डाइनामाइट’ को नाम दिइयो। यो साधारण गनपाउडरभन्दा पाँचगुना बढी शक्तिशाली थियो। खानी र निर्माण कार्यमा तीव्रतापूर्वक यसको माग बढ्यो । विश्वमा ठूला-ठूला निर्माण कार्यमा यसको उपयोग भयो। केही वर्षमा नै उनी आफ्नो कारखानाको माध्यमबाट विश्वका धेरै भागमा यसको आपूर्ति गर्न लागे। उनको व्यावसायिक कौशल र निपुणताले उत्पादनको विक्रीलाई चारगुना बढाइदियो र उनी प्रशस्त धन जम्मा गर्न सफल भए।

मानव हितको लागि नोबेलले आफ्नो सम्पत्तिको उपयोग ट्रस्ट स्थापना गर्नमा गरे। यसले प्रत्येक वर्ष भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान, शरीरक्रिया विज्ञान वा चिकित्सा विज्ञान, साहित्य, विश्व शान्तिको क्षेत्रमा सर्वोत्तम कार्य गर्नेहरूलाई पुरस्कार दिन काम गर्छ। यो पुरस्कारलाई नोबेल पुरस्कार भनिन्छ। यो वैज्ञानिक नोबेलको स्मृतिमा दिइने एक सर्वोच्च पुरस्कार हो।  सन् १९०१ देखि यो पुरस्कार दिन थालिएको हो। पछि अर्थशास्त्रमा पनि यो पुरस्कार दिन थालियो। सन् १८९६ डिसेम्बर १० मा इटालीमा नोबेलको मृत्यु भयो। उनको मृत्युपछि मात्र नोबेल पुरस्कारको बारेमा उनको मन्जुरीनामाबाट थाहा भयो। उनले ‘चाहे त्यो स्केडिनेभियन होस् वा नहोस्, सबभन्दा योग्य व्यक्तिले पुरस्कार प्राप्त गर्नेछ’ भन्ने आदेश दिएका थिए।

एडविन पावेल हब्बल (Edwin Powell Hubble) र उनको आविष्कार

हब्बलको जन्म नोभेम्बर २९, १८८९  मा अमेरिकाको मार्शलफिल्ड, मिसौरीमा भएको थियो। उनी एक खगोलशास्त्री थिए। उनले शिकागो विश्वविद्यालयमा गणित र खगोलविज्ञानको अध्ययन गरेका थिए र सन् १९१० मा विज्ञानको स्ननातक डिग्री हासिल गरेका थिए। पहिलो विश्वयुद्धमा केही समय सेवा गरेपछि उनी शिकागो विश्वविद्यालय फर्किए र सन् १९१७ मा आफ्नो डक्टरेटको उपाधि हासिल गरे।  

उनले हाम्रो आकाशगंगाको अतिरिक्त अन्य आकाशगंगाहरूको खोज गरी ब्रम्हाण्डको सम्पूर्ण अवधारणा बदलिदिए। उनले कुनै ग्यालेक्सी पृथ्वीबाट जति टाढा हुन्छ, त्यसबाट आउने प्रकाशको डपलर प्रभाव त्यति नै बढी हुन्छ, अर्थात् रातोपन पनि बढी प्रतीत हुन्छ भन्ने कुरा खोजेर निकाले। यो वास्तविकताको नामलाई ‘हब्बल सिद्धान्त’ राखियो र यसको सीधा अर्थ के निकालियो भने हाम्रो ब्रम्हाण्ड निरन्तर बढिरहेको गतिबाट फैलिरहेको छ। हब्बलको समयमा धेरै खगोलशास्त्रीहरूको सोच के थियो भने ग्रह, अनगिन्ती तारा र निहारिकाहरूले भरिएको समग्र ब्रम्हाण्ड आकाशगंगाभित्र समाहित छ। हाम्रो आकाशगंगा नै समस्त ब्रम्हाण्डको पर्याय बनेको थियो।

सन् १९२३ मा हब्बलले हन्ड्रोमेडा निहारिका नामक आकाशको एउटा धमिलो पेटी भएर दूरबीनको परीक्षण गरे। त्यहाँ उनले एउटा सेफिड चरको एउटा तारा देखे, यो परिवर्ती ताराहरूको एक प्रकार थियो, जसको प्रयोग दूरी मापन गर्नको लागि गर्न सकिन्छ। यसको सहायताले हब्बलले के निष्कर्ष निकाले भने एन्ड्रोमेडा निहारिका कुनै निकटको तारा समूह होइन, बरू एउटा अर्को समुच्च आकाशगंगा हो, जसलाई एन्ड्रोमेडा आकाशगंगा भनिन्छ। पछिल्ला वर्षमा उनले अन्य निहारिकाहरूसँगै यसैप्रकारका अन्य खोजहरू पनि गरे। सन् १९२० को दशकको अन्तसम्म अधिकांश खगोलशास्त्री हाम्रा मिल्की वे एक्लै  छैनन्, बरू ब्रम्हाण्डका लाखौं आकाशगंगाहरूमा एकसाथ छन् भन्ने कुरामा आश्वस्त भइसकेका थिए। यो खोज ब्रम्हाण्ड सम्बन्धी बुझाईको हाम्रो सोच परिवर्तनको एक महत्त्वपूर्ण मोड प्रमाणित भयो। पछि हब्बलले अझ एक कदम अगाडि बढेर त्यो दशकको अन्तसम्म परस्पर तुलना गर्नलायक धेरै आकाशगंगाहरूको खोज गरे। उनले आकाशगंगाहरूलाई अण्डाकार, सर्पिल र पेटीदार सर्पिलमा वर्गीकृत गर्नको लागि एउटा प्रणाली बनाए। यो प्रणालीलाई हब्बल ट्यूनिङ फोर्क डायग्राम भनिन्छ। यसको एक विकसित रूपमा वर्तमानमा प्रयोग गरिन्छ।

हब्बलको आफ्नो अध्ययनको परिणामस्वरूप भएको ४६ आकाशगंगाहरूको स्पेक्ट्रा सबभन्दा आश्चर्यजनक खोज थियो र विशेष रूपले ती आकाशगंगाहरूको हाम्रा आफ्ना मिल्की वे आकाशगंगाको सापेक्ष डप्लर वेगसँगको खोज थियो। हब्बलले के पाए भने एक-अर्कोबाट आकाशगंगाहरू जति टाढा छन्, तिनीहरू त्यति नै तीव्र रूपले एक-अर्कोबाट टाढा गइरहेका छन्। यो अवलोकनको आधारमा हब्बलले ब्रम्हाण्ड समान रूपले फैलिन्छ भन्ने निष्कर्ष निकालेका हुन्। केही वैज्ञानिकहरूले आइन्स्टाइनको सामान्य सापेक्षताको आधारमा यो निष्कर्षलाई पेश गरेका थिए तर सन् १९२९ मा हब्बल डाटा प्रकाशित भएपछि वैज्ञानिकहरू आश्वस्त भए।

माउन्ट विल्सनमा हब्बल र उनका सहयोगी मिल्टन हमसनले ब्रम्हाण्डको विस्तारको दर ५०० किलोमीटर प्रति सेकेन्ड प्रति मेगापारसेक हुने अनुमान लगाए। एक मेगापारसेकको दूरी ३२.६ लाख प्रकाश वर्ष बराबर हुन्छ भने एक मेगापारसेक टाढाको आकाशगंगाको तुलनामा दुई मेगापारसेको टाढाको आकाशगंगाको हामीबाट टाढा हुने गति दुईगुना हुन्छ। यो अनुमानलाई हब्बल नियतांक भनिन्छ। सन् १९१९ मा क्यालिफोर्नियामा माउन्ट विल्सन अब्जर्भेटरीमा हब्बलले करिब २.५ मीटरको हूकर टेलीस्कोपको काम पूरा गरे। यो संसारको सबभन्दा ठूलो टेलिस्कोप थियो। माउन्ट विल्सन प्रयोगशालामा लामो काम गरेपछि २८ सेप्टेम्बर १९५३ मा क्यालिफोर्नियाको सेन मारिनोमा हृदयघात भएर उनको मृत्यु भयो। यसरी एडविन हब्बलले एउटा दूरबिनसँगै आफ्नो नामलाई सार्थक बनाए र ब्रम्हाण्डको विषयमा आम बुझाईलाई बदलिदिए। हब्बल टेलिस्कोपको रूपमा उनको खोज आज पनि जीवित छ।

एलन ट्यूरिङ (Alan Turing) र उनको आविष्कार

ट्यूरिङको जन्म सन् १९१२ को जुन २३ मा इंग्ल्याण्डको लण्डनमा भएको थियो। उनी गणितशास्त्री र कम्प्युटर वैज्ञानिक थिए। उनी कम्प्युटरको बहुप्रयोगको कुरा सोच्ने पहिलो व्यक्ति थिए। उनले के बताए भने कम्प्युटरले अलग-अलग प्रोग्रामलाई चलाउन सक्छ। ट्यूरिङले सन् १९३६ मा ट्यूरिङ यन्त्रको विचार प्रस्तुत गरेका थिए। उनी डिजिटल कम्प्युटरमा काम गर्ने पहिला व्यक्तिहरूमध्ये एक थिए। सानै उमेरमा एनले धेरै ठूला काम गरेका थिए। उनले आधुनिक कम्प्युटरको जग खडा गरे; कृत्रिम दिमागको लागि मानक तय गरे र दोस्रो विश्वयुद्धको क्रममा जर्मन सेनाका पनडुब्बीहरूको कोड भंग गरेर लाखौं मानिसहरूको ज्यान बचाए। सन् १९३६ मा एलनले युनिभर्सल ट्यूरिङ मेशिन बनाउनको लागि एउटा पेपर प्रकाशित गराएका थिए। यसलाई आधुनिक कम्प्युटरको ब्रेन भनिन्छ। वर्तमानका कम्प्युटर जसरी एलनले त्यसबेलामा यस्तै मेशिन बनाउने कोशिस गरेका थिए, जसमा एकपटक डाटा तय गरेपछि धेरै प्रकारका काम गर्न सकिन्थ्यो।

दोस्रो विश्वयुद्धको बेलामा ट्यूरिङ जर्मन रहस्यात्मक लेखहरूलाई तोड्ने प्रयासमा महत्त्वपूर्ण रूपले सहभागी भएका थिए। कुटलेखन विश्लेषणको आधारमा उनले एनिग्मा यन्त्र र लोरेन्ज एस जेड ४०/४२ लाई तोडे र  केही समयको लागि उनी जर्मन नौसैनिक संकेतलाई पढ्ने विभाग हट ८ का प्रमुख पनि बने। यसरी ट्यूरिङले दोस्रो विश्वयुद्धकै क्रममा सरकारी कोड तथा सायफर स्कूलमा काम गर्थे। उनी ब्रिटेनको कोड ब्रेकिङ केन्द्रमा काम गर्थे। एलनले बम्ब मेथडमा सुधार ल्याएर तथा एल्कट्रो मेकानिकल मेशिन बनाएर जर्मनीको कुटलेखन एनिग्मा मेशिनलाई तोडिदिए। यसबाट ब्रिटिश सरकारलाई धेरै लाभ प्राप्त भयो। युद्धपछि उनी राष्ट्रिय भौतिक प्रयोगशालामा जोडिए। त्यहाँ उनले ‘अटोमेटिक कम्प्युटिङ इन्जिन’ को डिजाइन गरे। उनी स्टोर्ड प्रोग्राम कम्प्युटरको डिजाइन गर्ने पहिलो व्यक्तिमध्ये एक थिए।

७ जुन १९५४ मा ४१ वर्षको कम उमेरमा नै इङ्ल्याण्डमा उनको मृत्यु भयो। के भनिन्छ भने ट्यूरिङ समलैंगिक थिए। त्यतिबेला समलैंगिकतालाई त्यहाँ अपराध मानिन्थ्यो। त्सकारण ब्रिटिश न्यायालयमा उनीमाथि मुद्दा चलाइयो र उनलाई दोषी ठहराइयो। उनलाई रासाइनिक बन्ध्याकरणको लागि विवस बनाइयो र उनी नपुसंक बन्न पुगे। उनले यो अपमानलाई दुईवर्ष झेलेर सन् १९५४ साइनाइडयुक्त स्याउ खाएर आत्महत्या गरे।

ओले क्रिस्टेन्सेन रोमर (Ole Christensen Romer) र उनको आविष्कार

ओले रोमरको जन्म २५ सेप्टेम्बर १६४४ मा डेनमार्कको एक स्थान आरसमा भएको थियो। उनी भौतिकशास्त्र र खगोलशास्त्रको क्षेत्रमा उत्कृष्ट काम गर्ने वैज्ञानिक थिए। उनका पिता समुद्री जहाजका मालिक थिए। रोमरको प्रारम्भिक शिक्षा उनको आफ्नै शहर क्याथेड्रल स्कूलमा भयो। सन् १६६२ मा उनी कोपनहेनग विश्वविद्यालयमा पढ्न गए। त्यहाँ उनले एरास्मस बार्थोलिनको सहायकको रूपमा काम गर्ने अवसर पाए। यही समयमा बार्थोलिनले धेरै उत्कृष्ट अनुसन्धान कार्य गरे, जसमा दोहोरो अपवर्तनको खोज तथा टाइको ब्राहेका खगोलीय तथ्यांकहरूको प्रकाशनको तयारीसमेत सामेल थिए। टाइको ब्राहेको कृतिको प्रकाशन तयार भएपछि र उनका निर्देशांकहरूको सत्यापन भएपछि जेन पिकार्ड फर्किए। उनीसँग स्वकृति लिएर रोमर पनि सँगै गए र पेरिस पुगे। त्यहाँ सन् १६७२ मा उनी फ्रान्सेली एकेडेमीका सदस्य बने र त्यहाँको प्रयोगशालामा बसेर काम गर्न लागे।

सन् १६७३ मा उनले जी डी क्यासनीको सहायकको रूपमा काम गरे र पढाउने कार्य पनि गरे। यसपछि उनले एकेडेमीको पत्रिकामा नियमित रूपमा लेख्ने काम पनि गर्नथाले। उनका लेखहरूमा वृहस्पतिको चन्द्रमाको परिक्रमामा लाग्ने समय जस्ता महत्त्वपूर्ण विषय हुन्थे । रोमरले फरक पद्धतिबाट गणना गरे र परिणाम भिन्न पाए। उनका महत्त्वपूर्ण कार्यहरूमध्ये प्रकाश तत्काल पुग्दैन, बरू एक निश्चित वेगले अगाडि बढ्दछ भन्ने उनको परिकल्पना थियो। उनले प्रकाश एक निश्चित दूरी जस्तो पृथ्वीको परिक्रमा कक्षको व्यासलाई पार गर्नमा कति समय लिनेछ भन्ने कुराको पनि अनुमान लगाए। रोमरले अप्टिक्सको क्षेत्रमा पनि धेरै महत्त्वपूर्ण अनुसन्धान गरे।

रोमर सन् १६८१ मा कोपनहेगन फर्किए र गणितका प्रोफेसर नियुक्त भए। यसको साथै उनले धेरै सरकारी दायित्व पनि प्राप्त गरे,  जसानुसार उनले सर्वोच्च न्यायालयको सदस्य, पुलिस बलको निर्देशक र राजाका वैज्ञानिक सल्लाहकारको रूपमा पनि काम गरे। यी दायित्वलाई पूरा गर्नको लागि उनले डेनमार्कको माप र विभाजन प्रणालीमा महत्त्वपूर्ण सुधार गरे।

सन् १७०० मा उनले ग्रेगोरियन क्यालेन्डर पनि लागू गराए। यी सबै दायित्वको कारण उनको मौलिक वैज्ञानिक कार्य प्रभावित हुनुको साथै समाजमा पनि उनको व्यापक प्रभाव पर्यो। उनले डेनमार्कको राजकीय प्रयोगशालामा राम्रा र प्रभावकारी उपकरण स्थापित गराए। यसको साथै शहर बाहिर एक निजी प्रयोगशाला पनि स्थापना गराए। उनले आफ्नो आविष्कार मेरीडियन सर्किल पनि स्थापित गराए। यसमा खगोलीय उपयोगको लागि माइक्रोमीटर, अनेक तारामण्डल, लेवलिङ उपकरण, अल्कोहल थर्मामीटर पनि लगाए। गियर चक्कामा दाँतको उपयोगको क्षेत्रमा पनि उनले कार्य गरेका  थिए। उनका केही प्रयोग असफल पनि भए। रोमरको १९ सेप्टेम्बर १७१० मा कोपनहेगनमा मृत्यु भयो। उनको मृत्युपछि सन् १७२८ मा कोपनहेगनमा भयंकर आगलागी भयो र धेरै चीज नष्ट भए। रोमरका सम्पूर्ण रचना र कृतिहरू पनि नष्ट भए र उनका कार्यको संकलन बाँकी रहेनन्। तर पनि उनलाई एक महान वैज्ञानिकको रूपमा चिनिन्छ।

कार्ल सेगन (Carl Sagan) र उनको आविष्कार

कार्ल सेगनको जन्म ९ नोभेम्बर १९३४ मा न्यूयोर्कमा भएको थियो। उनी खगोलशास्त्री, ब्रम्हाण्ड वैज्ञानिक, लेखक र संचारक थिए। उनलाई विज्ञानको संवाददाताको रूपमा बढी चिनिन्छ। उनको सबभन्दा मुख्य ज्ञात वैज्ञानिक योगदान विकिरणद्वारा मूल रसायनहरूबाट एमिनो एसिडको उत्पादनको प्रयोगात्मक प्रदर्शनसहित बाह्य अन्तरीक्षमाथि शोध हो। सेगनले अन्तरीक्षमा पठाइएका पहिला भौतिक सन्देशहरूलाई जम्मा गरे, पायनियर प्लेक र भोएजर गोल्डेन रेकर्डले सार्वभौमिक संदेशलाई संभावित रूपले कुनै बाहिरी अन्तरीक्षको जासूसी जानकारीबाट तिनीहरूलाई बुझाउन सकिन्छ। सेगनले शुक्रको उच्च सतहको तापक्रमलाई ग्रीनहासउस प्रभावको उपयोग गरी गणना गर्न सकिन्छ भन्ने परिकल्पनाको तर्क दिए, जुन अहिले स्वीकृत भएको छ।

सेगनले ६०० भन्दा बढी वैज्ञानिक पत्र र लेख प्रकाशित गरे। उनी २० भन्दा बढी पुस्तकका लेखक, सहलेखक र सम्पादक थिए। उनले धेरै लोकप्रिय विज्ञान किताबहरू लेखे र उनले धेरै महत्त्वपूर्ण पुरस्कार पनि प्राप्त गरे। उनले नासा डिस्टिङगुइसड पब्लिक सर्भिस मेडल, पुलिट्जर पुरस्कार, नासा पब्लिक वेलफेयर मेडल, आदि सम्मान प्राप्त गरे।  उनले लेखेका पुस्तकमा ड्रेगन अफ ईडन, ब्रोकस ब्रेन एण्ड पाले ब्लु डट र प्रसिद्ध टेलिभिजन श्रृंखल कसमस : ए पर्सनल भोयज, आदि हुन्। उनले साइन्स फिक्सन उपन्यास  पनि लेखे। उनका करिब ५९५००० पत्र कांग्रेस पुस्तकालयमा संग्रहित छन्। सेगन एक विवादास्पद प्रसिद्ध पुस्तक कोल्ड एण्ड द डार्क : द न्यू वर्ल्ड फर न्यूक्लियर वार (१९८४) का सहलेखक थिए।

उनी वैज्ञानिक तर्कसंगतताका एक अथक वकिल थिए। उनले छद्म विज्ञान र रहस्यात्मक प्रवृत्तिको विरूद्ध दृढतापूर्वक तर्क दिए। सेगनले परम्परागत धर्मको बारेमा सन्देह व्यक्त गरे, जसलाई उनी वैज्ञानिक रूपले आधारित विश्वास प्रणालीसँगै प्रतिस्थापित गर्न चाहन्थे। परम्परागत धार्मिक मान्यताहरूको विरूद्धमा उनका तर्क सरल थिए र उनले धार्मिक अन्तर्दृष्टिको कमीको खुलासा गरे।

बालककालदेखि नै सेगन जीवनको उत्पत्ति र वितरणको रहस्यबाट प्रेरित थिए। उनले जीव विज्ञानको अध्ययन गर्न स्टेनली मिलर जस्ता प्रसिद्ध जीव वैज्ञानिक तथा नोबेल पुरस्कार विजेता जोशुआ लेडरबर्ग र जर्ज मुलरसँग सहयोग विकसित गरे। आफ्नो कार्यको शुरूवातमा उनले खगोलविदहरूको तुलनामा जीववैज्ञानिकबाट बढी प्रोत्साहन प्राप्त गरेका थिए। उनका शुरूवाती प्रकाशन जीव विज्ञानमा आधारित थिए। र, केयौं पटक उनले मंगल ग्रहमा मात्र होइन, बरू भेनस, वृहस्पति र यहाँसम्म कि चन्द्रमामा पनि जीवनको बारेमा अनुमान लगाए। एक वैज्ञानिक शंकाको रूपमा उनको बढ्दो भूमिकाको बाबजुद उनले स्वयंलाई व्यापक अनुमानमा सामेल हुने अनुमति प्रदान गरे। सेगन अन्तर्राष्ट्रिय हित संस्थापकहरूमध्ये एक थिए। उनले माइक्रोवेभ बाह्य अन्तरीक्ष जासूसी जानकारीको खोज गरे। डिसेम्बर २०, १९९६ मा वासिङ्टनको सियाटलमा सेगनको मृत्यु भयो।

जुलियस रोबर्ट ओपनहाइमर (Julius Robert Oppenheimer) र उनको आविष्कार

ओपनहाइमरको जन्म २२ अप्रिल १९०४ मा न्यूयोर्कमा भएको थियो। उनी अमेरिकाका सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रका विद्वान थिए। उनी डाक्टर एडलरले स्थापना गरेको नैतिक सांस्कृतिक स्कूलमा सेप्टेम्बर १९११ मा भर्ना भए। उनको प्राज्ञिक शक्ति तुरून्तै देखा पर्यो। उनले १० वर्षको उमेरसम्ममा खनिज, भौतिकशास्त्र र रसायनशास्त्रको अध्ययन गरिरहेका थिए। १२ वर्षकै उमेरमा उनले विज्ञान सम्बन्धी व्याख्यान दिएका थिए। सन् १९२१ मा ओपनहाइमरले आफ्नो हाइस्कूलको कक्षाको भेलेडिक्टोरियनको रूपमा स्नातकको उपाधि हासिल गरे। तर विषाक्ताको कारणले गर्दा उनी बिरामी परे र हार्वर्डमा भर्ना हुन विवश हुनुपरेको थियो।

पढाइ सकेपछि ओपनहाइमर क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय बर्कलेमा एक अमेरिकी सैद्धान्तिक भौतिक वैज्ञानिक र भौतिकशास्त्रको प्रोफेसर भए। दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा मेनहट्टनको परमाणु बम बनाउने परियोजनामा उनको प्रमुख भूमिका रहेकोले उनलाई परमाणु बमका पिताको श्रेय प्राप्त भयो। पहिलो परमाणु बम १६ जुलाई १९४५ मा न्यू मेक्सिकोको ट्रिनिटी टेस्टमा विस्फोट गराइएको थियो। दोस्रो विश्वयुद्धको क्रममा परमाणु बमको प्रयोग जापानको हिरोसिमा र नागासाकीमा गरियो।

दोस्रो विश्वयुद्धको समाप्तिपछि ओपनहाइमर नवनिर्मित अमेरिकी परमाणु ऊर्जा आयोगको प्रभावशाली जनरल एडभाइजरी कमिटीको अध्यक्ष भए। उनले यो पदमा रहेर सन् १९४७ देखि १९५२ सम्म काम गरे। उनले परमाणु प्रसारलाई रोक्न  परमाणु ऊर्जाको अन्तर्राष्ट्रिय नियन्त्रणको लागि काम गरे। उनले भौतिकशास्त्रमा व्याख्यान तथा लेखनको काम जारी राखे। उनका प्रमुख कृतिहरूमा Science and the Common Understanding (New York: Simon and Schuster, 1954),The Open Mind (New York: Simon and Schuster, 1955),The flying trapeze: Three crises for physicists (London: Oxford University Press, 1964), Uncommon sense (Cambridge, MA: Birkhäuser Boston, 1984). (posthumous), Atom and void: Essays on science and community (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1989) हुन्। ओपनहाइमर एक बुद्धिजीवी र नेतृत्वकर्ता पनि थिए। उनले दोस्रो विश्वयुद्धको बेला न्यू मेक्सिकको लस एलामोस प्रयोगशालाको डाइरेक्टरको रूपमा मेनहट्टन प्रोजेक्टको नेतृत्व गरेका थिए। यो प्रोजेक्टको उद्देश्य नाजी जर्मनीभन्दा पहिले परमाणु बम बनाउनु थियो।   फेब्रुअरी १८, १९६७ मा ६२ वर्षको उमेरमा उनको मृत्यु भयो।

क्रमशः

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-१

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-२

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-३

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-४

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-५

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-६

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-७

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-८

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-९

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-१०