𝐄ᴘɪ𝐬ᴛᴇᴍᴏʟᴏɢɪᴄᴀʟ~𝐒ᴄʜᴏᴏ𝐋: रूसी क्रान्तिको इतिहास बुँदागत रूपमा

रूसी क्रान्तिको इतिहास बुँदागत रूपमा

– नारायण गिरी

१) रुसमा सन् १८६१ मा भू–दास प्रथाको अन्त्य भएको थियो ।

२) सन् १८७५ मा अडेसामा “दक्षिण रसियाली मजदुर संघ” को गठन भयो । यो पहिलो मजदुर संगठन आठ–नौ महिना मात्र टिक्यो, अनि जार सरकारले त्यसलाई दबायो ।

३) सन् १८७८ मा सेन्ट पिटर्सवर्गमा सिकर्मी खाल्टुरिन र फिटर ओण्नोस्र्कीको नेतृत्वमा “रसियाली मजदुरहरुको उत्तरी संघ” गठन भयो ।

४) सन् १८८५ मा ओरेखोवो–जुयेवोस्थित मोरोजेव मिलमा ठूलो हड्ताल भयो, जसले क्रान्तिकारी आन्दोलनको इतिहासमा अद्वितीय भूमिका खेलेको थियो ।

५) सन् १८८३ मा पहिलो रसियाली मार्क्सवादी समूह देखा पर्‍यो, त्यो “मजदुर मुक्ति दल” थियो । त्यसको निर्माण जि. वि. प्लेखानोवद्वारा जेनेभामा गरिएको थियो । आफ्नो क्रान्तिकारी गतिविधिको कारणले गर्दा जार सरकारको दमनबाट जोगिन उनीहरुले जेनेभामा शरण लिनु परेको थियो ।

६) सन् १८८१ मार्च १ मा “नारोद्नाया भोल्या” का सदस्यहरुले अलेकजेण्डर द्वितीयलाई बम हानेर मारे तर त्यसबाट जनतालाई केही फाइदा भएन ।

७) “मजदुर मुक्ति दल” ले रसियाली सामाजिक–जनवादीहरुको निम्ति कार्यक्रममा २ वटा मस्यौदा पहिलो सन् १८८४ र दोस्रो सन् १८८७ मा तयार पार्यो । त्यो रुसमा मार्क्सवादी सामाजिक–जनवादी पार्टीको निर्माणको निम्ति तयारीमा एक निकै महत्वपूर्ण पाइला थियो ।

८) सन् १८७० को अप्रिल २२ मा लेनिनको जन्म सिम्विर्स्क शहर, अहिलेको उल्योनोब्स्कमा भएको थियो ।

९) सन् १८८७ मा लेनिन कजान विश्वविद्यालयमा भर्ना भए तर क्रान्तिकारी विद्यार्थी आन्दोलनमा भाग लिएकोले चाँडै नै उनी गिरफ्तार भए । त्यसपछि विद्यालयबाट पनि निष्कासित गरियो र कजानमा लेनिन “फेडोसेभ” नामका व्यक्तिद्वारा बनाइएको मार्क्सवादी मण्डलीमा सम्मिलित भए।

१०) सन् १८९५ मा लेनिनले सेन्ट पिटसवर्ग स्थित सबै मार्क्सवादी मजदुर मण्डलीहरुलाई (२० वटा भन्दा बढी) मिलाएर एउटै “मजदुर वर्गको मुक्तिको लागि संघर्ष लिग” को निर्माण गरे ।

११) सन् १८९६ को गर्मीमा सेन्ट पिटर्सबर्गमा “सघर्ष लिग” को नेतृत्वमा ३०००० कपडा मजदुरहरुको हड्ताल भयो । जसले गर्दा जारले २ जुन, १९९७ मा कामको समय अनियमितबाट ११.५ घण्टामा निर्धारित गर्‍यो ।

१२) सन् १९९५ मा लेनिनलाई जार सरकारले गिरफ्तार गर्यो ।

१३) सन् १८९८ मा रसियाली सामाजिक–जनवादी मजदुर पार्टीको पहिलो महाधिवेशन भयो ।

१४) सन् डिसेम्बर १९०० मा “ईस्क्रा”को पहिलो अंक प्रकाशित भयो ।

१५) सन् १९०० देखि १९०३ मा रुसमा भएको औद्योगिक संकटको बेला ३००० जति कारखाना बन्द भए, त्यसमा १ लाख जति मजदुर बेकार भए ।

१६) सन् १९०१ मा सेन्टपिर्टसबर्ग स्थित “ओबुखोेव” गोला बारुद कारखानामा भएको मई दिवस हड्तालमा मजदुर सैनिकहरुको माझमा रक्तपातपूर्ण मुढभेड भयो ।

१७) सन् १९०२ को बशन्तमा र गर्मीमा युक्रेनमा (पोल्तावा र खार्कोव ) प्रान्तहरुमा किसान आन्दोलन शुरु भयो ।

१८) सन् १९०१ देखि १९०२ को हिउँदमा सबै विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरुले आम हड्तालको संगठन गरे, त्यस हड्तालमा करिब ३०००० विद्यार्थीहरुले भाग लिए ।

१९) सन् १९०२ मा जेम्स्त्व उदारवादी आन्दोलनबाट पूँजीवादी “देश उद्दार” गुटको जन्म भयो र त्यो गुट रुसमा पूँजीपती वर्गको भावी प्रमुख पार्टी, संवैधानिक प्रमुख पार्टीको बीजरुप थियो ।

२०) सन् १९०३ मार्चमा वातुममा, वातुम सामाजिक जनवादी समितिको नेतृत्वमा मजदुरहरुका ठूल–ठूला हड्तालहरु र एउटा पर्दशन समेत भयो ।

२१) सन् १९०३ जुलाई १७ मा रसियाली सामाजिक जनवादी मजदुर पार्टीको दोस्रो माहाधिवेशन विदेशमा गुप्त रुपमा भएको थियो । ब्रुसेल्समा बैठक भयो तर त्याहाँका पुलिसले नदिएपछि बैठक लण्डनमा बस्यो । त्यसमा २६ संगठनबाट ४३ प्रतिनिधिहरुले भाग लिएका थिए ।

२२) सन् १९०४ को गर्मीमा प्लेखानोभको मद्दतबाट २ जना भ्रष्ट बोल्सेभिक केस्टिन र नोस्कोभको विश्वासघातले मेन्सेभिकहरुले केन्द्रीय समितिमा बहुमत प्राप्त गरे । त्यसपछि उनीहरुले “इस्क्रा” लिए ।

२३) अगस्त, १९०४ मा लेनिनको रेखदेखमा, स्वीट्जरलैण्डमा २३ जना बोल्सेभिकहरुको एउटा सम्मेलन भयो । सम्मेलनले “पार्टीको नाममा” एउटा अपिल पारित गर्यो । उक्त अपिल तेस्रो माहाधिवेशन बनाउने संघर्षमा बोल्सेभिकहरुको निम्ति एउटा कार्यक्रम बन्यो ।

२४) जनवरी, १९०४ मा युद्धको घोषणा नगरिकन जापानले पोर्ट आर्थरको रसियाली किल्लामाथि अचानक हमला गर्यो । जारले हार खानुपर्यो ।

२५) डिसेम्बर १९०४ मा वाकमा बोल्सेभिकहरुले वाक समितिको नेतृत्वमा मजदुरहरुको एउटा विशाल र संगठित हड्ताल भयो । यो हड्ताल मजदुरहरुको विजयमा गएर टुंगियो ।

२६) जनवरी ३, १९०५ मा सेन्ट पिटर्सवर्ग स्थित सबभन्दा ठूलो कारखाना पूतिलोव ( अहिले किरोव) कारखानामा हड्ताल भयो ।

२७) जनवरी ४, १९०५ मा बोल्सेभिक अखवार “वपर्योद” (अघि बढ) को पहिलो अंक निस्कियो ।

२८) जनवरी ९, १९०५ को दिन विहान सबेरै मजदुहरू शित दरवारतर्फ गए । त्यहाँ जार बसेको थियो। उनीहरुले आफ्नो हातमा जारको तस्वीर र चर्चको झण्डा बोकेका थिए । उनीहरु आँफू, स्वास्नी, केटाकेटी सहित १४०००० भन्दा बढी थिए । त्यस दिन जार निकोलसले द्वितीयले निशस्त्र मजदुर माथि गोली चलाउने आदेश दियो र १००० भन्दा बढी मजदुरहरुको हत्या भयो। २००० भन्दा बढी घाइते भए ।

२९) अप्रिल, १९०५ मा रसियाली सामाजिक–जनवादी मजदुर पार्टीको तेस्रो माहाधिवेशन लण्डनमा भयो, जसमा २० वटा वोल्सेभिक समितिहरुका २४ जना प्रतिनिधिहरुले भाग लिए । माहाधिवेशनले मेन्सेभिकहरुलाई पार्टीबाट फुटेर गएको एउटा गुट भनेर निन्दा गर्यो ।

२०) जुलाई १९०५ मा तेस्रो माहाधिवेशनको २ महिनापछि लेनिनको पुस्तक “जनवादी क्रान्तिमा सामाजिक जनवादका दुई कार्यनीति” प्रकाशित भयो ।

२१) अक्टुवर १७, १९०५ मा मजदुरको हडतालबाट डराएर जारले एउटा घोषणा पत्र निकाल्यो, जुन धोकापूर्ण थियो ।

२२) सन् १९०६ अप्रिलमा स्वीडेनको स्टकहोममा रसियाली सामाजिक–जनवादी मजदुर पार्टीको चौथो माहाधिवेशन भयो, त्यो एकता माहाधिवेशनको नामले प्रसिद्ध भयो । यसमा ५७ स्थानीय संगठनका १११ प्रतिनिधिहरुले भाग लिएका थिए, अन्य पनि थिए ।

२३) सन् १९०७ को मईमा रसियाली सामाजिक जनवादी मजदुर पार्टीको पाँचौ माहाधिवेशन लण्डनमा भयो, सो माहाधिवेशनमा (जातीय सामाजिक–जनवादी संगठनहरु सहित) रसियाली सामाजिक जनवादी मजदुर पार्टीको करीव डेढ लाख सदस्यहरु थिए । जम्मा ३३६ जना प्रतिनिधिहरुले माहाधिवेशनमा भाग लिए, जसमा १०५ जना बोल्सेभिक र ९७ जना मेन्सेभिक थिए । बाँकी अरु पोलैण्ड, लाटभिया र “बुन्द” का प्रतिनिधि थिए ।

२४) सन् १९०७, जुन ३ तारिखमा जारले दोस्रो राज्य–दुमालाई बलप्रयोगद्वारा अपहरण गरी विघटन गर्यो । दुमामा ६५ जना सामाजिक जनवादी समूहका प्रतिनिधिहरुलाई गिरफ्तार गरी साइवेरियामा निर्बासित गर्यो ।

२५) सन् १९०७ मा लेनिन निर्बासित भए।

२६) सन् १९०८ डिसेम्बरमा रसियाली सामाजिक जनवादी मजदुर पार्टीको पाँचौ अखिल रसियाली सम्मेलन पेरिसमा भयो । सम्मेलनमा विशेषगरी विर्सजनवादको विरोध भयो ।

२७) सन् १९१२, जनवरीमा प्रागमा छैठौं अखिल रसियाली पार्टी सम्मेलन भयो । त्यसमा २० भन्दा बढी पार्टी संगठनहरुको प्रतिनिधित्व थियो । त्यसैले सम्मेलन पार्टी माहाधिवेशन जतिकै महत्वपूर्ण थियो । मेन्सेभिकहरुलाई पार्टीबाट निकालेर प्राग सम्मेलनले औपचारिक रुपमा बोल्सेभिक पार्टीको स्वाधीन अस्तित्वको श्रीगणेश गर्यो । प्राग सम्मेलनले पार्टीको केन्द्रीय समिति चुन्यो र सो समितिमा लेनिन, स्टालिन, स्वेर्दलोभ, स्पान्दरियन र अरुहरु थिए । त्यस बेला क. स्टालिन र स्वेर्दलोभ निर्बासनमा थिए । उनीरुको अनुपस्थिति बिना नै उनीहरु केन्दीय समितिमा चुनिए । केन्द्रीय समितिमा निर्बाचित वैकल्पिक सदस्यमा क. कालिनिन थिए।

२८) सन् १९१२, अप्रिल ४ तारिखमा साइबेरियामा लेना सुनखानीमा भएको हडतालको बेलामा सशस्त्र पुलिसको एक जारशाही अफिसरको आदेसबाट ५०० भन्दा बढी मजदुरहरु मारिए र धेरै घाइते भए ।

३०) सन् १९१४, जुलाई १९ मा जर्मनीले रुसको विरुद्ध युद्धको घोषणा गर्‍यो ।

३१) सन् १९१४, जुलाई १४ मा जार सरकारले आम भर्तीको घोषणा गर्‍यो ।

३२) फरवरी १९१५ मा लण्डनमा त्रिगुट मुलुकहरुका समाजवादीहरुको एउटा सम्मेलन भयो ।

३३) सन् १९१६ मा अन्तराष्ट्रियवादीहरु स्वीट्जरलैण्डको कन्थिल भन्ने गाँउमा दोस्रो सम्मेलन गर्न सफल भए ।

३४) सन् १९१६ को बशन्तमा लेनिनले “साम्राज्यवाद पूँजीवादको उच्चतम चरण” नामक पुस्तक लेखे ।

३५) सन् १९१७ फरवरी ९ तारिख देखि हड्ताल शुरु भयो । फरवरी २७ मा पेत्रोग्राद स्थित सैनिकहरुले मजदुरहरुमाथि गोली चलाउन अस्वीकार गरे र विद्रोहमा जनतालाई साथ दिन थाले । फेब्रुअरी २७ तारिखको विहानसम्म विद्रोहमा सामेल हुने सिपाईहरुको संख्या १०००० भन्दा बढी थिएन तर साँझसम्म यो संख्या ६०००० भन्दा बढी भयो ।

३६) अप्रिल, १४ , १९१७ मा बोल्सेभिक पार्टीको सातौं (अप्रिल) सम्मेलन भयो । पार्टीको जीवनमा पहिलोपल्ट खुलारुपमा बोल्सेभिक सम्मेलन भयो । पार्टीको इतिहासमा यस सम्मेलनको पार्टी माहाधिवेशन जतिकै महत्वपूर्ण स्थान छ ।

३७) सन् १९१७ जुलाई २६ देखि अगस्त ३ सम्म पेत्रोग्रादमा बोल्सेभिकहरुको छैठौं माहाधिवेशन गुप्त रुपमा भयो । अखवारहरुमा माहाधिवेशन हुने कुरा मात्र छापियो । पहिलो अधिवेशन विवोर्ग जिल्लामा भयो र पछिल्लो अधिवेशन नार्वा गेट नजिकको एउटा स्कूलमा भयो ।

३८) सन् १९१७ अक्टुवर २४को राति लेनिन स्मोल्नी आइपुगे र उनीआफैले विद्रोहको संचालन गर्ने जिम्मा सम्हाले। त्यो रातभरिनै सेनाका क्रान्तिकारी टुकडीहरु र लाल रक्षकहरुका दस्ताहरु स्मोल्नी आइरहे। बोल्सेभिकहरुले अस्थायी सरकार रहेको ठाँउ शीत–दरबार घेर्नको लागि तिनीहरुलाई राजधानीतर्फ पठाए ।

३९) सन् १९१७ अक्टुबर २५ का दिन लालरक्षक र क्रान्तिकारी सैनिकहरुले रेलवे स्टेशन, हुलाक अड्डा, टेलिग्राफ अड्डा, मन्त्रालयहरु र राज्य बैंकहरु लगायत अन्य कार्यालयहरु कब्जा गरे ।

४०) सन् १९१८, मार्च ६ मा रसियाली कम्युनिष्ट पार्टी (बोल्सेभिक) को सातौं पार्टी माहाधिवेशन भयो, जसमा एक लाख पैतालिस हजार सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मताधिकार प्राप्त ४६ र नपाएका ५८ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए ।

४१) मार्च, १९१९ मा लेनिनको नेतृत्वमा बोल्सेभिकहरुको अग्रसरतामा मास्कोमा विभिन्न मुलुकहरुका कम्युनिष्ट पार्टीहरुको पहिलो माहाधिवेशन भयो र त्यसले कम्युनिष्ट ईन्टरनेश्नलको स्थापना गर्‍यो ।

४२) सन् १९१९ मार्चमा रसियाली कम्युनिष्ट पार्टी (बोल्सेभिक) को आठौं माहाधिवेशन भयो । पार्टीका ३१३७६६ सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मतदानको अधिकार पाएका ३०१ जना बोल्ने तर मताधिकार नपाएका १०२ जना प्रतिनिधिहरुले माहाधिवेशनमा भाग लिए ।

४२) १९२० मार्चको अन्त्यमा रसियाली कम्युनिष्ट पार्टी (बोल्सेभिक) को माहाधिवेशन शुरु भयो । ६११९७८ पार्टी सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरी ५५४ जना मतदानको अधिकार पाएका र १६२ जना बोल्ने अधिकार पाएका तर मताधिकार नपाएका प्रतिनिधिहरुले यसमा भाग लिए ।

४३) ८ मार्च, १९२१ मा रसियाली कम्युनिष्ट पार्टी (बोल्सेभिक) को दशौं पार्टी माहाधिवेशन भयो । ७३२५२१ पार्टी सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मताधिाकार प्राप्त ६९४ र बोल्न पाउने तर मताधिकार नपाएका २९६ प्रतिनिधिहरुले माहाधिवेशनमा भाग लिए ।

४४) सन् १९२२ मार्चमा पार्टीको एघारौं माहाधिवेशन भयो, यसमा मत दिन पाउने ५२२ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए र तिनीहरुले ५३२००० पार्टी सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेका थिए । सदस्य संख्या पहिलेको माहाधिवेशन भन्दा कम थियो । बोल्न पाउने तर मत दिन नपाउने १६५ प्रतिनिधिहरु थिए ।

४५) सन् १९२३, अप्रिलमा पार्टीको १२औं माहाधिवेशन भयो, माहाधिवेशनमा ३८६००० पार्टी सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मत दिन पाउने ४०८ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए । बोल्न पाउने तर मत दिन नपाउने ४१७ जना प्रतिनिधिहरुले भाग लिए ।

४६) सन् १९२४, जनवरीमा पार्टीको १३औं सम्मेलन भयो । २१ जनवरी १९२४ मा महान लेनिनको मृत्यु भयो।

४७) सन् १९२४, मईमा पार्टीको १३औं माहाधिवेशन भयो । ७३५८८१ पार्टी सदस्यहरुले प्रतिनिधित्व गरेर मताधिकार प्राप्त ७४८ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए । बोल्न पाउने तर मताधिकार नपाउने ४१६ प्रतिनिधिहरु थिए ।

४८) सन् १९२५ डिसेम्बरमा १४औं पार्टी माहाधिवेशन शुरु भयो । ६४३००० पार्टी सदस्य र ४४५००० उम्मेद्वार सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मताधिकार प्राप्त ६६५ प्रतिनिधि र बोल्न पाउने तर मताधिकार नपाएका ६४१ प्रतिनिधिहरुले माहाधिवेशनमा भाग लिए । १४औं पार्टी माहाधिवेशनले नयाँ पार्टी नियमावलीलाई स्वीकृत गर्यो । १४औं पार्टी माहाधिवेशन देखि पार्टीको नाम सोभियत संघको कम्युनिष्ट पार्टी (बोल्सेभिक) रहन गयो । १४औं माहाधिवेशनको प्रतिनिधिहरुको एक दल मोलोतोल, किरोव, वोरोशिलोव, कालिनिन, आन्द्रियेव हुन् ।

४९) २ डिसेम्बर, १९२७ मा १५औं पार्टी माहाधिवेशन शुरु भयो त्यसमा ८८७२३३३ पार्टी सदस्य र ३४८९५७ उमेद्वार सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मताधिकार प्राप्त ८९८ प्रतिनिधि र बोल्न पाउने तर मत दिन नपाउने ७७१ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए ।

५०) सन् १९२९, अप्रिलमा पार्टीको १६औं राष्ट्रिय सम्मेलन भयो ।

५१) २६ जुन, १९३० मा १६औं पार्टी माहाधिवेशन भयो, यसमा १२६०८७४ पार्टी सदस्य र ७११६०९ उम्मेद्वार सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मत दिन पाउने १२६८ प्रतिनिधि र बोल्न पाउने तर मत दिन नपाउने ८९१ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए ।

५२) जनवरी १९३४ मा पार्टीको १७औं माहाधिवेशन भयो । त्यसमा १८७४४८८ पार्टी सदस्य र ९३५२९८ उम्मेद्वार सदस्यहरुको प्रतिनिधित्व गरेर मत दिन पाउने १२२५ प्रतिनिधि र बोल्न पाउने तर मत दिन नपाउने ७३६ प्रतिनिधिहरुले भाग लिए ।

५३) १ डिसेम्बर, १९३४ मा स. म. किरोवको मेन्सेभिकहरुद्वारा लेनिनग्रादको स्मोल्नीमा, नीचतापूर्ण हत्या गरे ।

५४) सन् १९३५ सेप्टेम्बरमा प्लेनम बैठक गरी नयाँ राजनीतिक एवं संगठनात्मक निर्णय गरियो ।

५५) फरवरी, १९३५ मा सोभियत समाजवादी जनतन्त्रको सोभियतहरुकोे सत्रौं कांग्रेश भयो ।

५६) नोभेम्बर १९३७ मा सोभियत संघको आठौं कांग्रेस बोलाइयोे, जसको उद्देश्य नयाँ विधानलाई पारित गर्नु थियो ।

५७) सन् १९३९ मार्चमा बोल्सेभिक पार्टीको अठारौ माहाधिवेशन मस्कोमा भयो ।

५८) सन् १९५३ को अक्टुवरमा मस्कोमै पार्टीको उन्नाइसौं माहाधिवेशन भयो ।

५९) सन् १९५३ को मार्च ५ मा जोसेभ स्तालिनको निधन भयो ।

समाप्त

MBN-LINK

रूसी क्रान्तिको इतिहास बुँदागत रूपमा

रूसी क्रान्तिको इतिहास बुँदागत रूपमा

Share this: