संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-९

 

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-९

हामी यहाँ प्रसिद्ध वैज्ञानिक र उनीहरूका कामको बारेमा संक्षिप्त जानकारी हासिल गर्नेछौं। अहिले यहाँ केही प्रमुख वैज्ञानिक र उनीहरूका आविष्कारको बारेमा उल्लेख गरिएको छ; बाँकीलाई क्रमशः राख्दै जानेछौं –

लेखन, संकलन, सम्पादन र अनुवाद – नारायण गिरी

संसारका धेरै वैज्ञानिकहरूले मानव जीवनलाई सहज र सरल बनाउनको लागि तथा अत्याधुनिक ढंगले जीवनलाई अगाडि बढाउनको लागि धेरै प्रकारका चमत्कारपूर्ण आविष्कार गरेका छन् र अझै गरिरहेका छन्। यी सबैले मानव जीवनमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्। वैज्ञानिकहरूले दैनिक जीवनयापनका सामग्री, स्वास्थ्य, शिक्षा, उद्योगधन्दा-कलकारखाना, विज्ञान-प्रविधि, सुरक्षासंयन्त्र, कृषि, यातायात, भौतिक पूर्वाधार, सूचना-संचार, आदि धेरै क्षेत्रमा धेरै आविष्कार गरेका छन्। वैज्ञानिकहरूले गरेका यी आविष्कारहरूबाट संसारले नयाँ रूप प्राप्त गर्दै गएको छ। वैज्ञानिकहरूमा संसार बदल्ने शक्ति हुन्छ। उनीहरू आफ्नो कल्पना र जिज्ञासालाई वास्तविकतामा बदल्ने हरप्रयत्न गरिरहेका हुन्छन्। वैज्ञानिकहरूले भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान, जीव विज्ञान, चिकित्सा विज्ञान, गणितशास्त्र, आदि जस्ता अलग-अलग क्षेत्रहरूमा आफ्नो योगदान दिएका छन्। उनीहरूको रचनात्मकता र योग्यताले हामी सबैलाई एकखालको प्रेरणा प्रदान गरिरहन्छ। त्यसकारण यहाँ हामी केही प्रसिद्ध वैज्ञानिक र उनीहरूले गरेका आविष्कारहरूको बारेमा संक्षिप्त जानकारी हासिल गरौं।

एडमन्ड हेली (Edmond Halley) र उनको आविष्कार

हेलीको जन्म ८ नोभेम्बर १६५६ मा लण्डनमा भएको थियो। उनी खगोलशास्त्री, गणितज्ञ र भौतिकशास्त्री थिए। उनका पिता लण्डनका एक धनी व्यापारी थिए। उनको प्रारम्भिक शिक्षा लण्डनको सेन्ट पल विद्यालयमा भएको थियो र पछि उनी पढ्न अक्सफोर्ड गएका थिए तर कुनै डिग्री भने प्राप्त गरेनन्। उनको विशेषगरी भौतिक विज्ञानमा रूची थियो। सन् १६७६ मा नै उनले ग्रहहरूको गतिको सिद्धान्तमा आधारित आफ्नो पहिलो शोधपत्र तयार गरेका थए। यो शोधपत्र रोयल सोसाइटीको जर्नल मा प्रकाशित भएको थियो। आफ्ना शोध कार्यहरूको सम्बन्धमा हेलीले युरोपको लामो यात्रा गरे र धेरै वैज्ञानिक त्यसमा पनि विशेषगरी खगोलशास्त्रीहरूसँग भेट गरे। उनले चुम्बकीय परिवर्तन, वायु, लहर, आदिको गहन अध्ययन गरेका थिए।

सन्१८८६ मा उनले उचाइ बदलेपछि दबावमा परिवतन हुने कुराको गणितीय सूत्र तयार गरे। यसरी ब्यारोमिटरको डिजाइनमा प्रगति भयो। तालको पानीको वाष्पीकरण र त्यसबाट हुने गणितीय लवणीयतामा परिवर्तनमा पनि उनले अध्ययन गरे। यो अध्ययन ६-७ वर्षसम्म गरे र त्यसबाट उनले पृथ्वीको आयुको बारेमा केही महसुस गरे। पछि हेलीको न्युटनसँग सम्पर्क भयो । त्यसपछि न्युटनको अनुसन्धान कार्य तीव्र मात्र भएन, बरू धेरै निखारियो। हेलीले न्यूटनलाई हरेक कार्यमा योगदान दिए। उनले अप्टिक्समा योगदान दिए, उनले मृत्युदरको सारणी बनाउने, कृषि भूमिलाई एकडमा नाप्ने, परमाणुको आकारको अनुमान लगाउने, पनडुब्बी उपकरणको डिजाइन सुधार्ने, आदि जस्ता कार्य पनि गरे। विभिन्न विषयमा उनका धेरै लेखहरू पनि प्रकाशित भइरहे।

हेलीले आफ्नो जीवनमा दुई प्रकारका उद्देश्य  राखेका थिए। एउटा खगोलशास्त्रसँग सम्बन्धित कार्य र अर्को न्युटनको सहायता गर्नु थियो। वास्तवमा हेलीले नै न्युटनलाई प्रेरित गरेर उनको पुस्तक प्रिन्सिपिया प्रकाशित गर्न लगाएका थिए। पाण्डुलिपि पूरा गराउनेदेखि लिएर प्रेसमा सम्पूर्ण काम गराउनेसम्मको दायित्व उनैले निभाए र त्यसको सम्पूर्ण खर्च पनि आफैले बेहोरे। त्यसपछि यो महान पुस्तकको प्रचारप्रसारमा पनि उनले धेरै ठूलो योगदान दिए । न्युटनको उत्साह बढाउनको लागि उनले त्यो पुस्तकमा ल्याटिनमा केही कविता पनि जोडेका थिए।

हेली आफ्नो खगोलशास्त्र सम्बन्धी काममा आजीवन लागिरहे। उनले चन्द्रमासहित विभिन्न ताराका मार्गहरूको अध्ययन गरे र तिनीहरूको वर्णन गरे। उनको सबभन्दा महत्त्वपूर्ण र प्रसिद्ध काम धूम्रकेतुहरूको खगोलीय गतिविधिहरूको अध्ययन गर्नु थियो। योभन्दा पहिले धूम्रकेतुहरूको बारेमा अनेक भ्रमहरू थिए, जसले समाजमा विपरीत प्रभाव पारिरहेका थिए। उनले एक ध्रूमकेतुको भ्रमणपथको अध्ययन गरेका थिए र यसलाई सन् १७५८ मा पृथ्वीमा देखिनेछ भनेर भविष्यवाणी गरेका थिए।

हेलीको पहिले नै मृत्यु भयो तर उनको भविष्यवाणी सही प्रमाणित भएपछि त्यो धूम्रकेतुको नाम हेली धूम्रकेतु राखियो। आफ्ना वैज्ञानिक कार्यहरूको अतिरिक्त हेलीले धेरै सरकारी काम पनि गरे र आफ्ना वैज्ञानिक ज्ञान र पद्धतिको उपयोग गरे। सन् १६९६ देखि १६९८ सम्म उनी चेस्टरमा टक्सारको सहायक नियन्त्रक थिए। सन् १६९८ देखि १७०० सम्म उनी ब्रिटिश शाही नौसेनामा वरिष्ठ अधिकारी भएर समुद्री युद्धमा पनि भाग लिए। उनलाई अक्सफोर्डमा पनि प्राध्यापक बन्ने अवसर प्राप्त भएको थियो। उनले चन्द्रमाको सम्बन्धमा धेरै डाटा संकलन गरेका थिए। १४ जनवरी १७४२ मा इंग्ल्याण्डमा उनको मृत्यु भयो।

मार्सेलो माल्पिघि (Marcello Malpighi) र उनको आविष्कार

मार्सेलो माल्पिघिको जन्म १० मार्च १६२८ मा इटलीको बोलोग्ना शहर नजिकै क्रेभलकोरमा भएको थियो। उनी जीववैज्ञानिक र चिकित्सक थिए। उनलाई सूक्षम शरीर रचनाविज्ञान, तन्तु विज्ञान, शरीर विज्ञान र भ्रूण विज्ञानका संस्थापक मानिन्छ। उनले बोलोग्ना विश्वविद्यालयबाट दर्शनशास्त्रमा स्नातकको उपाधि हासिल गरेका थिए र त्यसपछि सन् १६५३ मा उनले चिकित्साशास्त्रमा पनि स्नातक गरे। उनका एक शिक्षक मसारीले नौ सदस्यीय एकेडेमीको गठन गरेका थिए। यसले शरीरका विभिन्न अंगहरूको छेदन गरेर तिनीहरूको अवलोकन गर्दै छलफल गर्दथ्यो। माल्पिघिलाई पनि यसको सदस्य बनाइयो।

सन् १६५५ मा उनी बोलोग्ना विश्वविद्यालयका लेक्चर बने र त्यहाँ उनले तर्कशास्त्रको पनि अध्ययन शुरू गरे। सन् १६५६  मा उनी पिसाको विश्वविद्यालयमा चिकित्शाशास्त्र विभागमा अध्यक्ष भए र यहाँ उनले धेरै विद्वानहरूसँग सम्पर्क गरे, त्यसपछि उनको अनुसन्धान कार्य अगाडि बढ्दैगयो। सन् १६५९ मा उनलाई बोलोग्ना विश्वविद्यालयमा सैद्धान्तिक चिकित्साशास्त्र विषयमा विशेष व्याख्याता नियुक्ति गरियो। सन् १६६० बाट माल्पिघिको पहिलो महान प्रयोग शुरू भयो र यो १६६१ को गर्मी महिनासम्म चल्यो। यो प्रयोग फोक्सोको बारेमा जानकारी प्राप्त गर्ने उद्देश्यले  शुरू गरिएको थियो। त्यसबेला फोक्सोको बारेमा कम वा गलत जानकारी मात्र थियो। माल्पिघिले कुकुरको फोक्सोलाई चिरफार गरेर डिसेम्बर १६६० मा फोक्सो मुख्यतः झिल्ली जस्ता नलीहरूबाट बनेको हुन्छ र तिनीहरूमा मुख्यतः वायु भरिएको हुन्छ भन्ने निष्कर्ष निकाले। यसपछि उनले भ्यागुताको फोक्सो काटे र त्यसको पनि सूक्ष्मदर्शी यन्त्रद्वारा अध्ययन गरे। यस क्रममा उनले अन्य जानकारीको साथै क्यापिलरीको बारेमा पनि जानकारी दिए। त्यतिखेरसम्म पश्चिमी विज्ञानमा केवल धमनी र शिराको बारेमा मात्र ज्ञान थियो।

नयाँ-नयाँ जानकारीबाट माल्पिघिको आत्मविश्वास अझ बढ्यो र उनले अरू प्रयोग गरे। उनले आफ्नो सूक्ष्मदर्शक यन्त्रले रगत र त्यसमा रहेका कणहरूको पनि अध्ययन गरे। उनले जिभ्रो, छाला, छालामुनिका संरचनाहरूको पनि विस्तारपूर्वक अध्ययन गरे र बुझाए। सन् १६६२ मा उनी मेसिना विश्वविद्यालयमा चिकित्साशास्त्रको प्रमुख पदमा बसे र फेरि पछि छिट्टै उनी बोलोग्ना विश्वविद्यालय नै गए। सन् १६६८ मा उनी रोयल सोसाइटीका फेलो भए।

माल्पिघिले शरीरको तन्त्रिका तन्त्र (nervous system) को पनि अध्ययन गरे। त्यसपछि उनले के दर्शाए भने तन्त्रिका तन्त्र फाइबर (रेशा) का गुच्छा जस्तै हुन्छन् र यसले  व्यवस्थित रूपमा स्पाइनल कर्डलाई मस्तिष्कसँग जोड्दछ। आफ्नो सूक्ष्मदर्शी यन्त्रको सहायताले उनले कलेजको पनि अध्ययन गरे र उनले के दर्शाए भने यो एक ग्रन्थि हो, जसले स्राव उत्पन्न गर्दछ। उनले गल ब्लाडरको अस्तित्व र भूमिका पनि पत्ता लगाए। यी सबैको लागि उनले धेरै प्राणीहरूमाथि अनेकौं प्रयोग गरे। उनले पहिलेकै केही जानकारीको आधारमा मृगौंलाको अनुसन्धान गरेर मूत्र उत्सर्जनमा यसको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ भन्ने कुरा बताए। यसै क्रममा उनले फियोको संरचना र भूमिकालाई पनि सबैको सामुन्ने राखिदिए।

माल्पिघिले मानिसमाथि मात्र होइन, बरू कीराहरूको पनि अनुसन्धान गरे। उनले रेशम कीरामाथि अनुसन्धान गरे र त्यसको संरचनाको बारेमा विस्तारपूर्वक बताए। उनले शरीरको संरचना जस्तै वायु नलीको उपस्थितिको बारेमा बताए। उनले अनेक कक्षमा हुने मुटुको बारेमा विस्तारपूर्वक बताए। उनले शरीरमा रहेका तन्त्रिकाहरू र रेशम ग्रन्थिहरूको अध्ययन गरे। भ्रूणविज्ञानको क्षेत्रमा पनि उनले अनेक अध्ययन गरे। उनले यस सम्बन्धमा अण्डालाई घाममा राखेर तातो बनाउने जस्ता धेरै प्रयोग गरे। भ्रूणमा प्राणीका विभिन्न अंग कसरी विकसित हुन्छन् भन्ने कुराको अध्ययन पनि उनले गरे। उनले भ्रूणको मुटु, मस्तिष्क, आदि कसरी बढ्दछ भन्ने कुरा बताए।

उनले बोटबिरूवामाथि व्यापक अनुसन्धान गरे र त्यसलाई दुई खण्डमा सचित्र बुझाए। प्रकाण्डमा विकसित हुने वार्षिक रिंगको बारेमा पनि बताए। सन् १६७५ मा पहिलो खण्ड र सन् १६७९ मा दोस्रो खण्ड प्रकाशित भएको आफ्नो पुस्तकमा उनले बोटविरूवाका विभिन्न अंग जस्तै पात, फूल, जरा, आदिको बारेमा पनि बुझाएका थिए। उनले पातको विशेष भूमिका र यसैबाट विरूवाको विकास हुने कुरा बताए। उनी २५ वर्षसम्म बोलोग्ना रहेर अनुसन्धान गरे। सन् १६८४ मा उनको घरमा आगलागी भएर सबै पुस्तक र उपकरण जलेर नष्ट  भए। त्यसपछि तत्कालीन नयाँ पोपको आग्रहमा उनी निजी चिकित्सक बने। त्यसपछि उनी सन् १६९१ बाट रोममा बस्न लागेका थिए। त्यहीँ २९ नोभेम्बर १६९४ मा उनको निधन भयो।

एन्टोनी हेनरी बेक्वेरेल (Antoine Henri Becquerel) र उनको आविष्कार

उनको जन्म १५ डिसेम्बर १८५२ मा फ्रान्सको पेरिसमा भएको थियो।  एन्टोइन हेनरी बेक्वेरेल फ्रान्सेली इन्जिनियर, भौतिकशास्त्री, नोबेल पुरस्कार विजेता, र रेडियोधर्मीता पत्ता लगाउने पहिलो व्यक्ति थिए। यस क्षेत्रमा काम गर्ने मेरी स्कोलोडोस्का-क्युरी र पियरे क्युरीसँगै उनलाई संयुक्त रूपमा सन् १९०३ मा भौतिकशास्त्रमा नोबेल पुरस्कार प्राप्त भयो। बेक्वेरेलले पोलिटेक्निमा इन्जिनियरिङको अध्ययन गरेका थिए। उनले सन् १८७२ मा स्कूलमा भर्ना लिएर सन् १८७४ छोडे र फेरि पछि शैक्षणिक गतिविधिलाई जारी राख्नको लागि फर्किए।

बेक्वेरेलले सन् १८८८ मा सफलतापूर्वक एप्लाइड फिजिक्समा आफ्नो पीएचडी पूरा गरेका थिए। उनको शोध सौर्य विकिरण र फस्फोरेन्समा केन्द्रित थियो। फस्फोरेन्स एक यस्तो घटना हो,  जसमा एक पदार्थले विकिरणको सम्पर्कपछि उत्सर्जन गर्दछ र विकिरणलाई हटाइदिएपछि पनि एक प्रदर्शनलाई जारी राख्दछ। सन् १८९४ मा बेक्वेरेल पुल र राजमार्ग विभागका इन्जिनियर बने। सन् १८९५ मा यूरेनियम लवणमा प्रकाशको जाँचको क्रममा बेक्वेरेलले अकस्मात रेडियोधर्मिताको खोज गरे। सहज रेडियोधर्मिताको उनको खोज एक शानदार खोज थियो। उनले आफ्नो शुरूवाती काममा प्रकाश फस्फोरेन्स र स्थलीय चुम्बकत्वमा ध्यान केन्द्रित गरेका थिए। सन् १९०८ मा उनी विज्ञान एकेडेमीको स्थायी सचिव भए। उनलाई रमफोर्ड पदक, हेल्म्होल्ट्ज पदक र बर्नाड पदक जस्ता धेरै सम्मान पनि प्राप्त भएको थियो। उनको मृत्यु २५ अगस्ट १९०८ मा ले क्रोइसिकमा भएको थियो।

कार्ल फ्रेडरिक गाउस (Carl Friedrich Gauss) र उनको आविष्कार

गाउसको जन्म ३० अप्रिल १७७७ मा जर्मनीमा भएको थियो। उनी गणितज्ञ र भौतिक वैज्ञानिक थिए। उनले संख्या सिद्धान्त, बीजगणित, सांख्यिकी, गणितीय विश्लेषण, अवकलन ज्यामिति, भूगणित, भूभौतिक विज्ञान, स्थिरविद्युत विज्ञान, खगोलशास्त्र र  प्रकाश विज्ञानसहित धेरै क्षेत्रमा सार्थक रूपमा योगदान दिए। गाउसलाई विद्युतको गणितीय सिद्धान्तका संस्थापक मानिन्छ। विद्युत चुम्बकीय इकाईलाई गाउस उनैको नामबाट राखिएको हो। उनलाई गणितको राजकुमार पनि भनिन्छ। गाउसको गणित र विज्ञानका विभिन्न क्षेत्रमा योगदानलाई इतिहासको सबभन्दा प्रभावशाली योगदान मानिन्छ। उनले गणितलाई विज्ञानको रानी भनेका थिए। उनको जन्म एक ईंट बनाउनेको घरमा भएको थियो।

सानै उमेरदेखि गाउसमा गणितका प्रश्नहरूको तत्काल हल गर्ने क्षमता थियो। उनको यो प्रतिभाको जानकारी त्यहाँका ड्यूकलाई थाहा भयो र उनले गाउसलाई गोटिङ्गन विश्वविद्यालयमा अध्ययन गर्ने व्यवस्था मिलाएका थिए। १५ वर्षको उमेरमै गाउसले गणितीय क्षेत्रमा अनेकौं महान खोजहरू गरिसकेका थिए, जसमा Bodie’s Law, Binomial Theorem of Algebra, Theorem regarding the mean of arithmetic progressions, Quadratic Reciprocal law and Prime Number Theorem थिए। केही समयपछि उनले ज्यामितीय क्षेत्रमा अन्यन्त महत्त्वपूर्ण खोज रूलर कम्पासको सहायताले १७ भुजायुक्त बहुभुजको रचना गरे। उनले के सिद्ध गरे भने ती सबै बहुभुजहरूको रचना रूलर र कम्पासको मद्दतले संभव छ र यी भुजाहरूको संख्या Fermat prime हुन्छ।

गाउसले कुनै पनि पूर्णांक बढीभन्दा बढी तीन त्रिभुजीय संख्याहरूको रूपमा लेख्न सकिन्छ भन्ने कुरा सिद्ध गरे। n देखि १ सम्मको प्राकृत संख्याहरूको योगलाई त्रिभुजीय संख्या भनिन्छ। जस्तो १ देखि ५ सम्मको योग १५ एक त्रिभुजीय संख्या हो। बीजगणितको मूल प्रमेय (theorem) कुनै पनि बहुपदको कम्तीमा एक मूल अवश्य हुन्छ भन्ने कुरालाई उनले प्रमाणित गर्नमा सफलता प्राप्त गरे। यो एक कठिन प्रमेय हो। रेखीय समीकरणहरूलाई हल गर्नको लागि गाउसले एक सूत्र दिए, जसलाई Gauss Elimination Method नामले जानिन्छ। उनले Modular Arithmetic मा पनि धेरै काम गरे। यो कम्प्युटरका गणनाहरूमा प्रयोग गरिएका बाइनगरी प्रणालीको स्थापनामा अत्यन्त उपयोगी सिद्ध भयो। यो गणितबिना डिजिटल इलेक्ट्रोनिक्स र कम्प्युटरको कुनै अस्तित्व हुँदैनथ्यो।

गाउसले त्यसबेला पत्ता लगाइएको ग्रह सिरसको मार्ग पत्ता लगाए। त्यसपछि उनले खगोलीय पिण्डका मार्गहरूको अनुमान लगाउनको लागि धेरै गणितीय सूत्रहरूको खोज गरे। यही बीचमा उनले नर्मल डिस्ट्रिब्यूसनको अवधारणाको खोज गरे, जुन आधुनिक सांख्यिकीको आधार हो र विज्ञानका सबै क्षेत्रका भविष्यमा आधारित गणनाहरूमा यसको प्रयोग हुन्छ। गाउसको मानसिक गणना शक्ति धेरै विलक्षण थियो। धेरै जटिल गणनायुक्त प्रश्नहरूको हल उनी मौखिक रूपले नै गर्दथे।

गाउसले पहिलोपटक नन-यूक्लिडियन ज्यामितिका संभावनाहरूमाथि विचार गरे। यूक्लिडियन ज्यामितिले समतल सतहको आकृतिमा विचार गर्दछ, जबकि नन-यूक्लिडियन ज्यामितिमा रचनाहरूको सतह वक्र हुन्छ, जस्तो कि घडीमा बनेको कुनै आकृति। गाउसले भौतिकशास्त्री वेबरसँगै विद्युत तथा चुम्बकको क्षेत्रमा धेरै महत्त्वपूर्ण काम गरे। यसमा विद्युत पोटेन्सियलको गणितीय मोडल, principle of least constraint, आदि सामेल छन्। पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रको सम्बन्धमा गाउसले अनेकौं सूत्र खोजे। उनले पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रमा केवल दुई ध्रुब छन् अर्थात् सम्पूर्ण पृथ्वी धेरै ठूलो चुम्बकको रूपमा छ भन्ने महत्त्वपूर्ण कुरा बताए। गाउसको यो क्षेत्रको उपलब्धिलाई दृष्टिगत गरेर उनको सम्मानमा चुम्बकीय क्षेत्रको इकाईलाई गाउस नाम दिइयो। २३ फेब्रुअरी १८५५ मा गोटिङ्गनमा उनको मृत्यु भयो।

जर्ज केन्टर (Georg Cantor) र उनको आविष्कार

केन्टरको जन्म ३ मार्च १८४५ मा रूसको पिटर्सवर्गमा भएको थियो। उनी एक गणितज्ञ हुन्। उनलाई गणितको सेट थ्योरीको संस्थापक मानिन्छ।  सन् १८६० मा केन्टरले डार्मस्टाड रियल स्कूलमा स्नातक गरेका थिए। सन् १८६२ मा उनले स्वीस फेडेरल पोलिटेक्निकमा भर्ना लिए। सन् १८६३ उनको बुबाको मृत्युपछि उनले आफ्नो पढाई बर्लिन विश्वविद्यालयबाट पूरा गरे। सन् १८६७ मा उनले पीएचडी पूरा गरे। उनले इन्फाइनाइटलाई नयाँ ढंगले परिभाषित गरेका थिए।

केन्टरले अनन्तको सत्तालाई चुनौति दिए। पहिलेका गणितज्ञ अनन्तभन्दा अगाडि केही छैन भन्ने मान्थे तर केन्टरले अनन्तभन्दा अगाडि पनि केही छ, जसलाई उनले ट्रान्स्पाइनाइट थ्योरी भने। उनको यो सिद्धान्त ‍ सबभन्दा विवादास्पथ रह्यो। यो सिद्धान्तभन्दा पहिले सबै प्रकारका अनन्त आपसमा बराबर हुन्छन् भन्ने मानिन्थ्यो। तर उनले के बताए भने अनन्तका श्रेणी हुन्छन्। केही अनन्त छोटा हुन्छन्। उदाहरणको लागि १, २, ३, ……..यस्ता संख्याहरू हुन्, जसको गन्ती संख्याहरूको अनन्त वृत्तका बिन्दु अनन्तभन्दा छोटो हुन्छ। अर्कोतिर वृत्त जतिसुकै ठूलो बनाए पनि त्यसमा विद्यमान अनन्त विन्दु बराबर हुन्छन्। अर्थात् सूर्यमा विद्यमान बिन्दुहरूको संख्या पनि त्यति नै हुन्छ, जति पृथ्वीमा विद्यमान कुनै टेनिस बलमा।

केन्टरले पहिलो पटक सेट थ्योरीलाई परिभाषित गरे, जुन आधुनिक गणितको आधार हो। सेट थ्योरी बिना आज न त कम्प्यूर अस्तित्मा आउँथे र न ब्रम्हाण्डका रहस्यहरू नै बुझ्न संभव थियो। उनका सिद्धान्तले गणितका महत्त्वपूर्ण शाखा बीजगणित, क्यालकुलस र टोपोलोजीलाई एक-अर्कोमा उन्नमा योगदान दिए। केन्टरले परिमेय संख्या  काउनटेबल  र अपरिमेय संख्या अनकाउन्टेबल हुन्छ भन्ने कुरा सिद्ध गरे।

केन्टरले functional सिद्धान्तको पनि काम गरे र functionals को बीचमा विभिन्न प्रकारका सम्बन्धहरूलाई स्थापित गरे। उनले पहिलो पटक बिजगणितमा ज्यामितीय अवधारणा डाइमेन्सनलाई सामेल गरे। केन्टरले सबभन्दा बढी विरोधको सामना गणितीय क्षेत्रका उनका गुरू र कुलीग क्रोनेकरद्वारा गर्नुपरेको थियो। पछि डेभिड हिल्बर्टले केन्टरको बारेमा भनेका थिए – उनले जुन गणितीय स्वर्गको रचना गरेका छन्, हामी कसैलाई पनि त्यसलाई बाहिर निकाल्ने अधिकार छैन। धेरै आलोचनाले गर्दा केन्टर पछि डिप्रेसनको शिकार भएका थिए र यही अवस्थामा ६ जनवरी १९१८ मा जर्मनीमा उनको मृत्यु भयो।

इभारिस्ट गेलोइस (Evariste Galois) र उनको आविष्कार

​गेलोइसको जन्म २५ अक्टुवर १८११ मा फ्रान्सको बोर्ज लारेनमा भएको थियो। उनी बिजगणितका संस्थापक थिए। उनले स्कूलमा अध्ययन गर्दा लाग्रेन्जको ग्रन्थलाई छनौट गरे। पन्ध्र वर्षको उमेरमा गेलोइसले परिपक्व गणितज्ञको लागि लेखिएका ग्रन्थ अध्ययन गरिरहेका थिए। कठिनभन्दा कठिन गणितीय गणनाहरू हल गर्ने अद्भूत क्षमता उनको दिमागमा एकाएक जागृत भएको थियो। अर्कोतिर स्कूलको सामान्य गणित उनको लागि एक नीरस चीज बन्यो। त्यसपछि गेलोइसलाई एकातिर प्रतिभाशाली मानियो भने अर्कोतिर मूर्ख।

१९ वर्षको उमेरमा गेलोइसले तीन शोधपत्र तयार गरे। यिनीहरूको सम्बन्ध बीगजणितीय समीकरणहरूको सिद्धान्तसँग थियो। यी गणितलाई धेरै अगाडि पुर्याउने अन्यन्तै महत्त्वपूर्ण खोज थिए। गेलोइसले यी शोधलाई विज्ञान एकेडेमीको पुरस्कार प्रतियोगितामा प्रस्तुत गर्ने निर्णय गरे। एकेडेमीको सचिवले यी शोधलाई जाँच्नको लागि आफ्नो घरमा लिएर गए तर तिनीहरूको जाँच गर्नुभन्दा पहिले नै उनको मृत्यु भयो।

पछि गेलोइस जनताका अधिकारहरूको लागि लड्न एक गणतन्त्रवादीको रूपमा राजनीतिमा लागे। परिणामस्वरूपमा उनलाई कलेजबाट निकालयो। आफ्नो मृत्युभन्दा केही समय पहिले उनले समीकरणहरूको हलको बारेमा एक शोधपत्र तयार गरेर विज्ञान एकेडेमीलाई दिएका थिए तर निर्णायकले यसलाई अबोधगम्य भन्दै आफ्नो निर्णय दिएको थियो। जुन शोधलाई अबोधगम्य भनिएको थियो, त्यसलाई आज आधुनिक गणितको महान उपलब्धि मानिन्छ। उनको मृत्युको २० वर्षपछि संसारले उनका कार्यहरूलाई चिन्यो र उनीमा कति धेरै प्रतिभा थियो भन्ने कुरा थाहा पायो। उनलाई आधुनिक गणितका एक महान निर्माता मानिन्छ। उनीद्वारा स्थापित समूह सिद्धान्त आज समग्र आधुनिक गणितको र सैद्धान्तिक भौतिक विज्ञानको पनि आधारस्तम्भ बनेको छ। उनलाई केवल आफ्नो ३-४ वर्ष मात्र गणितीय खोजकार्य गर्ने मौका मिलेको थियो। उनले जम्मा ६० वटा हस्तलिखित पाना छोडेर गएका थिए। त्यही आधारमा आज गेलोइसको गणना संसारका महान गणितज्ञहरूमा हुन्छ। सन् १८२९ को अन्तमा उनले विज्ञानमा स्नातक गरेका थिए। ३० मई १८३२ मा एक द्वन्द्वयुद्धमा गोली लागेर  २० वर्षकै उमेरमा उनको मृत्यु भयो।

क्रमशः

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-१

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-२

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-३

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-४

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-५

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-६

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-७

संसारका केही प्रख्यात वैज्ञानिक र तिनीहरूका आविष्कारको संक्षिप्त अध्ययन-८